Ilustrowana Republika (1928) / “E urrej kinemanë!” — Intervista ekskluzive me Aleksandër Moisiun në Lodz (Poloni)

Nga Aurenc Bebja*, Francë – ... Shkurt 2025

 

“Ilustrowana Republika” ka botuar, të dielën e 19 gushtit 1928, në faqen n°18, intervistën ekskluzive asokohe me Aleksandër Moisiun në Łódź të Polonisë, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

 

E urrej kinemanë! — deklaroi artisti i madh dramatik Aleksandër Moisi.

 

Ju duhet të qëndroni ballë për ballë me publikun për ta gjallëruar drejtpërdrejt me ndjenjat tuaja.

 

Një nga mjeshtrit më të mëdhenj të fjalës së gjallë, Aleksandër Moisiu, i njohur edhe për publikun e Lodz-it nga shfaqjet e tij në Teatrin Bashkiak, flet për artin, jetën e tij, të shkuarën dhe të ardhmen.

 

Fillimisht ai flet për udhëtimet e tij. Në zërin e tij shkëlqen entuziazmi kur flet për Rusinë. Moisiu e konsideron artin teatror rus si diçka krejtësisht të përfunduar, gjënë më njerëzore që mund të krijohet në skenë. Stanislavski, sipas tij, është reformator dhe krijues i kulturës teatrore, Pitoyef dhe Tairov janë krijues të eksperimenteve të reja shumë interesante, por Moisiu nuk i konsideron ata krijues në kuptimin e plotë të fjalës.

 

Biseda më pas kthehet në fillimin e karrierës së tij.

 

Moisiu mendohet thellë dhe me zë melodioz fillon të flasë për vuajtjet, idealet dhe luftën e tij fitimtare në fushën e artit.

 

Gjithçka varet nga rastësia, nga rastësia vetëm nga rastësia. Nëse nuk do të kisha vuajtur nga një uri e tillë e tmerrshme 25 vjet më parë, nuk do të kisha menduar kurrë të trokisja në derën e drejtorit të frikshëm të “Burgtheater” të Vjenës, Paul Schlenther dhe të kërkoja me një zë të dobët nga lodhja për mikpritje në teatrin e tij. Unë isha atëherë njëzet vjeç dhe ëndrra ime ishte të bëhesha këngëtar opere. Më pas çdo gjë shkoi si zakonisht.

 

Nga Vjena në Pragë, nga Praga te Reinhardt-i — kjo ishte rruga ime e mëtejshme. Reinhardt-i nuk u tall me mua, sepse kishte diçka origjinale në aspiratat e këtij djali të ri të zbehtë që ëndërronte role të mëdha, të rezervuara për aktorë me përvojë dhe të fortë.

 

Dhe lufta filloi. Gjithçka ishte e huaj për mua – mjedisi, gjuha, njerëzit, por gjithsesi fitova. Pas disa vitesh luajta rolet e Markezit Posy, Romeos dhe Faustit.

 

E pyes se cilat role i japin kënaqësinë më të madhe artistike.

 

— Nëse do të isha unë, do të luaja vetëm klasikë dhe Tolstoin. Shkrimtarët bashkëkohorë në modë dhe profetët e "izmave" të ndryshëm më interesojnë pak. Në të kaluarën ka qenë kështu: poetët shkruanin sepse duhej të shkruanin. Dhe vetëm pas vdekjes së tyre, filologët erdhën dhe i vendosën secilin në një kuti të ndryshme. Sot, shumica e shkrimtarëve e marrin në dorë stilolapsin e tyre vetëm për të mbrojtur një ose një tjetër pikëpamje letrare. Të gjitha këto rryma më duken shumë brutale.

 

— Në përgjithësi nuk më pëlqejnë shfaqjet ku djemtë abuzojnë me baballarët ose përdhunojnë nënat e tyre pa asnjë arsye. Kjo është arsyeja pse deri tani më kanë kërkuar të marr pjesë në vënien në skenë të shfaqjeve të ngjashme, por pa sukses. Kërkesat e mëtejshme gjithashtu do të mbeten të pasuksesshme. Është e mundur që vetëm Sag Kaiser, njëri prej tyre — i vetmi ndër modernët — të arrijë në ujëra më të gjera. Por ky gjykim është ende i parakohshëm, ne nuk mund të gjykojmë të ardhmen, por e ardhmja vetë. Pas njëqind vjetësh, gjithçka do të jetë më e qartë.

 

Ne pyesim se cilët janë rolet e tij më të mira, por Moisiu u përgjigjet të gjitha hamendjeve tona me një tundje negative të kokës. Në fund ai thotë :

 

— Po, edhe unë i luaj këto role. Por shtrirja më e madhe e mundësive gjendet në veprat e Edipit Mbret, Faustit, Hamletit dhe Tolstoit. Tolstoi është ngushëlluesi më i thellë i njerëzimit, i cili mund t’i japë shumë edhe njeriut modern. Dhe çfarë mund ta tundojë një artist më shumë sesa të promovojë në skenë bukurinë më të lartë dhe të vërtetën e pastër? Kjo është ajo që njeriut modern i mungon më shumë.

 

Ndër artistët gjermanë, Moisiu e konsideron Albert Bassermanin si më të shkëlqyerin.

 

Ndër të tjera, biseda kalon edhe tek kinemaja.

 

— Nuk do të pranoj kurrë një rol në kinema, — thotë kategorikisht Moisiu.

 

— Jam përpjekur ta servir shumë herë filmin, por duhet të pranoj që ndjej njëfarë hezitimi për të aktruar para kamerës. Por ky është vetëm besimi im personal. Madje, kam shumë ndjenja të ngrohta për artin e filmit. Nuk e humb kurrë mundësinë për të parë një film me Chaplin apo për të ngjitur malin Everest. Jam i mendimit që arti kinematografik mund të zhvillohet vetëm në këtë drejtim.

 

Dramat sociale dhe tragjeditë familjare në telajo kanë një efekt të tmerrshëm tek unë. (Me këto fjalë, Moisiu përpiqet të demonstrojë shprehjet tipike të fytyrës së personazheve në ekran). Nuk mund të shikoj lëvizjet e tua të mekanizuara apo këto mbishkrime që përcaktojnë veprimet e heroit apo heroinës. Jo, ky nuk është art! Ju duhet të qëndroni ballë për ballë me publikun, duhet ta ndjeni dhe ta gjallëroni drejtpërdrejt me ndjenjat tuaja. Vetëm kështu një artist mund të shprehë veten dhe gjithçka që ndjen.

 

Në fund Moisiu shton:

 

— Më duket sikur këto ditë do të udhëtoj gjatë gjithë kohës. Nuk do të qëndroj më kurrë përgjithmonë i lidhur me një vend, vetëm për dy ose tre muaj më së shumti, dhe më pas do të vazhdoj, me njerëz të rinj, në qytete të tjera. Të kërkoj mundësi të reja dhe bukuri të reja mes njerëzve të rinj — ky është qëllimi i jetës sime të ardhshme. Dhe në jetë nuk ka qëllim më të madh.

 

Ladislaus Raskay

 

 

* Çdo gazetë online apo print, çdo portal që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Aurenc Bebja, Francë) dhe burimin e informacionit në fund (Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania), si dhe të vendosë linkun e burimit : https://www.darsiani.com/la-gazette/ilustrowana-republika-1928-e-urrej-kinemane-intervista-ekskluzive-me-aleksander-moisiun-ne-lodz-poloni/. Në rast të kundërt mos e publiko.