1907 / Studimi i Dr. Franz Baron Nopcsa (Franc Nopçës) mbi vrasjet në Shqipërinë e Veriut

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 25 Qershor 2022

 

Revista “Union géographique du Nord de la France” ka botuar në buletinin e saj studimin e Dr. Franz Baron Nopcsa (Franc Nopçës) mbi vrasjet në Shqipërinë e Veriut botuar më 1907 në buletinin e Shoqërisë Gjeografike të Vjenës, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar : 

 

Vrasjet në Shqipërinë e Veriut

 

Kjo është një statistikë shumë kurioze e publikuar nga Dr. Franz Baron Nopcsa në Buletinin e Shoqërisë Gjeografike të Vjenës (1) – [(1) 1907. Vol. 5o. Nr 8, f. 429].

 

Është e sigurt që Shqipëria e Veriut nuk është një vend me siguri ideale dhe atje vrasjet janë tmerrësisht të shpeshta; një nga autorët më seriozë, Dr. Hassert, vlerësoi numrin në 25 deri në 75% të vdekjeve në popullsinë mashkullore. Dr. Nopcsa është i prirur të rehabilitojë shqiptarët duke reduktuar këto shifra. Ai u përpoq të krijonte punën e tij duke shqyrtuar me kujdes regjistrat e famullive (kishave). Por ai duhet të pranojë se rezultatet e tij janë vetëm të përafërta, sepse regjistrat janë mbajtur jashtëzakonisht keq dhe pastorët (priftërinjtë) ndonjëherë harrojnë, për vite të tëra, të bëjnë ndonjë regjistrim në to. Kjo është një nga hijeshitë e statistikave: ato mund të fillojnë pa pushim, duke arritur çdo herë në një përfundim të ri.

 

Sipas autorit tonë, numri i vrasjeve do të ishte i parëndësishëm (tepër i ulët); nuk do të kalonte mesatarisht 19 % të numrit të përgjithshëm të vdekjeve në popullsinë mashkullore katolike, duke përfshirë sigurisht fëmijët.

 

Në famullinë e Toplanës, me 420 banorë, nga 26 vdekje burrash të shënuara nga viti 1894 deri në vitin 1904, 11 kanë ndodhur për vrasje, ose 42,3 %, shifër e respektueshme. Për më tepër, në vend ekziston një shprehje plotësisht qetësuese “të vritesh si në Toplanë”.

 

Në famullinë e Spaçit, nga 25 vdekje, nga viti 1901 deri në vitin 1905, ka deri në 17 vdekje natyrore.

 

Në shumicën e famullive, përqindja e vrasjeve luhatet midis 20 dhe 25 për qind të vdekjeve, një shifër vërtet e parëndësishme.

 

Të tjerat janë edhe më të lumtura. Ndër këto mund të citojmë Shllakun ku statisticieni ia doli, duke marrë një periudhë 15-vjeçare, të ulte përqindjen e vrasjeve në 16 %, megjithëse, në vitin 1898, kur kishte vetëm 9 vdekje natyrore, një fyerje e shqiptuar të dielën e Pashkëve, para derës së kishës, shkaktoi pothuajse menjëherë 12 kufoma.

 

Në Blinisht, ku proporcioni i vrasjeve është 13 %, vërejmë se në vitin 1891 një individ u dënua me vdekje nga fshati dhe u pushkatua nga të gjithë banorët.

 

Nga të gjitha famullitë, zakonet tek e cila janë më të buta është Qafa e Malit, ku në pesë vjet, nga 18 vdekje, pati vetëm një vrasje. Imagjinoj që njerëzit e këtij fshati duhet të duken frikacakë, të mjerë për ata të Toplanës apo Nerfandinas, të cilët mund të mburren me një proporcion prej më shumë se 28 %.

 

Në këto vrasje duhet të dallojmë dy kategori: vrasjet parësore: ato që kanë si motiv vjedhjen, urrejtjen, zënkat dhe vrasjet dytësore, të shkaktuara nga hakmarrja apo provokimi.

 

Ky dallim është shumë interesant; fatkeqësia është se nuk mund të themi se sa krime bëjnë pjesë në secilën kategori, por mund të mendojmë se të paktën gjysma i përkasin të dytës, sepse hakmarrja është e detyrueshme dhe shpesh është mjeti i vetëm për të vënë drejtësi. Ky element duhet të merret parasysh për të vlerësuar karakterin shqiptar, sepse një shqiptar që vret kundërshtarin për hakmarrje është shumë më pak kriminel se një evropian i qytetëruar që sfidon armikun e tij në një duel, për kënaqësi të tij, ndërsa ai ka në dispozicion një mori mjetesh ligjore (të paktën ky është mendimi i baron Nopçës). Për më tepër, hakmarrja, dueli dhe harakiri janë vetëm variacione të të njëjtës temë.

 

Duhet theksuar, për nder të shqiptarëve, se vrasja e një gruaje është si të thuash e panjohur mes tyre. Është e vërtetë se kur burri e kap gruan në flagrancë (tradhti), ndonjëherë ndodh që një plumb i vetëm të shpojë çiftin fajtor.

 

Është e lehtë të shpjegohet shpeshtësia e vrasjeve në një vend ku të gjithë ecin të armatosur, dhe ku të gjithë janë krenarë, të prekshëm dhe lehtësisht të acaruar. Vrasja për vjedhje është e rrallë. Krimet e tjera shkaktohen nga injoranca. Kështu i pohoi autorit një burrë nga Bugjoni se më mirë të vdiste nga një armë zjarri sesa të vdiste, i moshuar dhe i sëmurë “në dyshek”. Është absolutisht e nevojshme të lavdërohet ky filozof që ka zgjuarsinë të preferojë pikërisht atë lloj vdekjeje që me shumë gjasa do të jetë e tija; në të vërtetë, sido që të jenë përfundimet e statistikave të zotit Nopcsa, nëse marrim parasysh, në shifrën e vdekjeve, individët që vdesin në fëmijëri apo adoleshencë, ata që i nënshtrohen një sëmundjeje dhe ata që humbin aksidentalisht, na shtyn të themi se me pak fjalë, çdo burrë i rritur, i shëndetshëm dhe i fortë, është absolutisht i sigurt se do të vritet dhe se nuk ka asnjë në një mijë që vdes paqësisht, nga pleqëria “në dyshekun e tij prej kashte”, sidomos duke pasur parasysh se statistika ka të bëjë vetëm me katolikët, me njerëzit që shkojnë në kishë dhe janë të njohur për pastorin e tyre, pra për pjesën më të qetë të popullsisë, gjë që është e mirë për pjesën tjetër.

 

 

* Çdo gazetë online apo print, çdo portal që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Aurenc Bebja, Francë) dhe burimin e informacionit në fund (Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania), si dhe të vendosë linkun e burimit : https://www.darsiani.com/la-gazette/1907-studimi-i-dr-franz-baron-nopcsa-franc-nopces-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/. Në rast të kundërt mos e publiko.

 

 

Publikuar në :

 

https://americaneye.al/1907-studimi-interesant-i-dr-franc-nopca-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/

 

https://www.kultplus.com/lajme/1907-studimi-i-dr-franz-baron-nopcsa-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/

 

https://plavaeguciasot.com/1907-studimi-i-dr-franz-baron-nopcsa-franc-nopces-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/

 

https://www.shkodraweb.com/dossier-nga-aurenc-bebja-studimi-i-dr-franz-baron-franc-nopca-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut-botuar-me-1907/

 

https://diasporashqiptare.al/2022/06/25/1907-studimi-i-dr-franz-baron-nopces-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/

 

https://opinion.al/930861-2/

 

https://dosja.al/art-argetim/1907-studimi-i-drfranz-baron-npcsa-mbi-t-ne-shqiperine-e-veriu-i224379

 

https://vloranews.al/kulture/1907-studimi-i-dr-franz-baron-nopcsa-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/

 

https://alb-spirit.com/2022/06/25/1907studimi-dr-franc-nopces-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/

 

https://drini.us/1907-studimi-i-dr-franz-baron-nopcsa-franc-nopces-mbi-vrasjet-ne-shqiperine-e-veriut/