Torba

Nga Sali Frangu, Tiranë – 6 maj 2020

 

          Vera e atij viti erdhi shumë e nxehtë. Shirat kishin muaj që kishin harruar rrugën e tokës duke e lënë atë thuajse të zhuritur e të plasaritur, si lëvore lisi. Të gjithë mendonin vetëm se ku do të kalonin pushimet e verës, në cilin bregdet a plazh. Në fakt në familjen tonë nuk është se kishim të ardhura të bollshme sa për të bërë plane të mëdha. Prindët tanë kishin tre fëmijë për të rritur me dy rroga normale që mezi mbulonin shpenzimet. Unë që isha më i madhi  i fëmijëve, sapo kisha mbaruar klasën e tetë dhe kisha dalë me rezultate të shkëlqyera. Si shpërblim babai më bleu një palë pantallona teritali dhe një këmishë basme të hollë më kuadrate bojë qielli, që aso kohe kishte hyrë goxha në modë. Unë vërtetë isha i lumturuar e sa nuk fluturoja nga gëzimi. Por ama edhe më vinte keq për vëllain që ndoshta do ti duheshin edhe dy vite për ti patur, kur të mbaronte edhe ai të tetën.

 

       Babai gjithnjë kujdesej që ne të ishim të lidhur me fshatin tonë të origjinës. Ndaj çdo vit një pjesë të pushimeve të verës ne do e kalonim atje. Fshati ynë Lisi, është një prej fshatrave më të bukur e më të mëdhenj në krahinën e Matit, me kulturë e me tradita të spikatura. Që prej mesjetës, ky fshat ka qenë një qendër e rëndësishme ekonomike e administrative. Nisur nga këto dhe nga kushërinjtë tanë të mrekullueshëm moshatarë, si nga nëna edhe nga babai, aty ke ç’të mësosh. Duke qenë një fshat i madh aty gjen diversitet kulturash dhe diversitet terreni. Ndaj unë e pëlqeja shumë këtë pjesë të pushimeve. Përveç kësaj atje isha larg rregullave e urdhërave të mamase, që nga larja e duarve dhjetë herë në ditë, e deri tek bërja e pazarit. Gjithnjë, kur shkoja në fshat, më dukej vetja më i rritur dhe nuk nguroja edhe ta shfaqja këtë. Ndjeja në brendësi të ndërgjëgjes sime një lloj autonomie që më përkëdhelte sedrën e më joshte të bëja edhe ndonjë budallallëk fëminor. Pikerisht atje, në hapsirën pa fund të kësaj autonomie, thurja dhe ëndrrat e mia më të bukura deri edhe për shoqen e klasës, me sy të larëm e të mëdhenj si filxhan. Shkoja me mendjen time në shkollën e gjuhëve të huaja, se atë të them të drejtën e dëshiroja dhe e kisha passion. Kjo më bënte të ndjehesha gjithnjë në humor të mirë dhe të ndjeja një lloj lumturie të papërsëritëshme.

 

       Ndalesa e parë natyrisht ishte tek xhaxhai ynë Agimi. Xhaxhi Agimi, ishte një burrë i shkurtër, në të vërtetë ne si rracë nuk është se shquhemi për shtatgjatësi, fjalëpak, punëtor dhe shumë i zgjuar. Për arësimin që kishte, kishte mbaruar vetëm dy klasë të mesme, zotëronte një kulturë për tu admiruar në histori, gjeografi, madje edhe për politikë ndërkombëtare. Mua më pëlqente që të shkoja gjithnjë  pas tij tek ai merrej me punët e ditës, bashkë me të birin Agronin. Më pëlqente mënyra si ai komunikonte me njerëzit, sidomos me bashkëmoshatarët, mënyra si ai bënte humor po edhe ironi me raste, mënyra si ai e lëshonte batutën, krejt serioz e me qetësi të admirueshme, saqë ndonjëherë më dukej se ai e kishte xhepin e xhaketës me batuta të gatëshme. Po edhe atij i pëlqente të më mbante pranë se isha më i madhi i fëmijëve të fisit në brezin tonë, por isha edhe tejet kureshtar e këmbëngulës për të mësuar. Dhe ai ishte i gatshëm gjithnjë të më spjegonte e të më mësonte cdo gjë për jetën dhe traditat e fshatit tonë. Unë e kisha pikasur mirë këtë “dobësi” të tij dhe ndoshta po abuzoja. Por ai nuk mërzitej kurrë e kjo më bënte të lumtur pa masë. Djali i madh i tij Agroni, që ishte pesë vjet më i vogël se unë, ishte gjithnjë pranë të atit dhe i jepte një ndihmë të konsiderueshme në punët e ditës, sidomos gjatë pushimeve të verës. Dhe unë e shihja me sytë e mi se Goni ndonse i vogël ishte goxha i mësuar me punët e fshatit. I vinte doresh për cdo gjë, duke i bërë gjërat me një zhdërvjelltësi që më mahniste mua si djalë qyteti. Goni nuk është se shkëlqente në shkollë, por ama në këtë fushë ishte i pakonkurueshëm. Shkurt të them ajo periudha e pushimeve në fshat, për mua ishte një shkollë më vehte. Shumë prej gjërave që unë i di sot, pikërisht në atë periudhë i kam mësuar. Aty mësova të njoh të gjitha llojet e pemëve të pyllit, të pëmëve frutore, të shkurreve, të luleve, të gatimeve, e shumë e shumë gjëra…

 

         Ditët ridhnin dhe unë nuk e ndjeja fare se si fluturonte koha. Të nesermën ishte e diel dhe  ishte dita për mulli. Xhaxhi Gimi na i dha detyrat  në darkë. Unë do të mbaja dy paguret e ujit që qenë dy pagure ushtrie të mbështjella me një beze të trashë si fletë çadre. Xhaxhai i lagte gjithnjë ato, metodë për të mbajtur të freskët sa më gjatë ujin në pagure, një marifët ky që do e hasja më vonë kur shkova në shkollë ushtarake.

 

—    Gon, do i bësh gati të dy hajvanët. Mos harro litarët rezervë, barin bashkë me tagjinë dhe dy kaxharranjt, Por kryesorja eshte mos harro torbën, dha porositë e fundit xhaxhi Gimi.

 

Goni gjithnjë tundte kokën në shenjë miratimi dhe kjo do të thoshte se ai nuk do te harronte asnjë gjë nga ato që i kishte thënë i ati. Kur u shtrimë për të fjetur mua nuk mu durua dhe e pyeta Gonin.

 

—    Çfarë janë kaxharrajt o Goni ?

 

 

—    Janë hunj të drejtë e të fortë shkoze, me dy veshë në majë në formë V-je, gjegji i qetë Goni.

 

 

—    Po përse duhen këta hunjtë? Më fal o Goni, mos u mërzit me mua, se unë thjeshtë dua ti mësoj këto si ti.

 

 

—    Jo o vëlla, pyet sa të duash, nuk mërzitem unë, gjegji ai duke ngritur pak kokën për të parë nga unë.

 

 

—    Ato duhen për të mbajtur barrën, nisi shpjegimin ai, - në njërën anë, në një kohë që ti ngarkon anën tjetër të barrës së hajvanit. Kështu që mund ta ngarkosh vetëm barrën. Unë ngazëlleva vërtetë si fëmi, se kisha mësuar një shpikje, një shpikje të madhe, që lehtësonte punën. Unë e quajta mekanizim të procesit dhe kur ia thashë xhaxhi Gimit të nesërmen ai qeshi me lot e më tha se tamam ja kisha gjetur emërtimin. Mezi prisja të shihja me sytë e mi se si funksiononte ky mekanizim.

 

 

—    Po ajo torba e bukur perse duhet kur kemi kater thase me drithe? Vijova une me pyetjet e mia.

 

—    Ja do e shohesh neser. Rralle kush shkon ne mulli pa ate torbe.

 

 

Nuk e ngava më tej bisedën. Kushëriri im është një djalë i mrekullueshëm. I urtë e i dashur sa s’ka. Dhe ai kishte nxënë shumë nga xhaxhi Gimi.

 

     Në mëngjes u ngritëm më herët se ditët e tjera. Si bëmë adetet me larjen e surratit, zbritëm në shtëpinë e bukës, ku gatuhej e hahej ushqimi, por edhe rrihej, sidomos në kohën e dimrit. Sofra na priste gati. Përsheshi me kos, me bukë misri të thekur mbi mashë në prushin e vatrës dhe një vezë e skuqur me gjalpë që vinte erë një orë larg, ishte mëngjesi më i mirë që kam ngrënë në jetën time. E ngjyeja capën e bukës së misrit në atë gjalpin më gjizë, si i babëzitur. Xhaxhi Gimi qeshte, qeshte e kënaqej. Ashtu të ngjit më thoshte ai dhe më ledhatonte cullufet, ashtu ëmbël siç dinte ai. Si kontrolluam edhe një herë përgatitjet xhaxhi Gimi dha urdhërin e nisjes për marshim. Kishim rreth dy orë rrugë për të bërë deri te mulliri. Si dolëm te xhamia morëm djathtas teposhtë nga Kodra e Tezes, një kodrinë e bukur veshur me akacie që bënin një hije të mrekullueshme shumë grishëse në atë zheg vape. Xhaxhi Gimi ecte në krye të karvanit. Pas tij mushka dhe gomari me thasët me drithë ngarkuar dhe të lidhur me njëri tjetrin me një litar rreth një metër të gjatë dhe në fund unë me Gonin. Për të ngarë muhabetin, goni nisi të më spjegojë përsë xhaxhi Gimi ecte në krye dhe ne në fund.

 

—    Ai rri në krye, nisi shpjegimin e tij Goni, si një ekspert i këtyre gjërave, duke i mëshuar disi fjalës e duke folur ngadalë, sepse çdo gjë e keqe që mund të na dalë përpara, do të përplaset në fillim me të, pastaj me hajvanët dhe në fund me ne. Ndoshta këtu e ka origjinën edhe zakoni i katundit që burrat ecin para dhe gratë nga pas, vijonte shpjegimin shkencor Goni. Hera herës ai hidhte ndonjë shikim hetues në drejtimin tim për të parë në se më bënte përshtypje ai shpjegim shkencor. –E kupton?, vijoi ai.

 

—    Sigurisht, ia ktheva disi thatë.

 

 

Unë natyrisht që e kuptoja, por thellë thellë më vinte disi inat, që ai, kushëriri im, pesë vite më i vogël, dinte kaq shumë gjëra. Po e qetësova vehten duke i dhënë karar qe ai luan në fushën e tij, kështu që është normale. Po tek e fundit tani i mësova dhe unë këto dhe nuk janë më gjëra të reja për mua. Por ama nga Goni kisha shumë c’të mësoja për ditë.

 

      Ndërkohë e kishim kaluar gjysmën e rrugës. Tani ishim futur në një dushkajë goxha të dendur, një pyll që shtrihet në anën jugore të fshatit. Si lamë dushkajën, rruga nis e gjarpëron mes ca shkëmbijsh që zbresin në drejtim të Lusës. Lusa është një përrua shumë i bukur dhe me ujë të bollshëm. Përveç mullirit ajo ofronte disa pellgje të gjera, ku ne fëmijët laheshim, me një fjalë bënim plazh. Po në rrjedhën e sipërme të saj Lusa ofronte edhe ca kanione të mrekullueshme, të cilat i kisha përshkuar me kushërinjtë e mi të lagjes së përtejme, te Fejzët. Si mbërritëm në mulli dhe shkarkuam hajvanët, xhaxhi Gimi na tha të shkonim të laheshim, se aty kishte nja katër orë punë sa të mbarronte bluarja. Si të lëshuar prej zinxhirëve ne u lëshum drejt hurdhës së madhe. Goni kishte rrëmbyer njërën nga paguret e ujit dhe e hodhi rripin krahëqafë që të vraponte më lirshëm. Xhaxhi na linte pa merak se ajo hurdha nuk ishte më e thellë së një mëtër dhe nuk mund të kishte rrezik. Në vrap e sipër vura re që Goni përveç pagures së ujit kishte edhe një shishe të vogël me uthull, gjysëm litërshe.

 

—    Po uthullën çfarë e do, nuk mu durua mua pa e pyetur dhe isha gati t’ia plasja të qeshurit.

 

—    Nuk është uthull jo, gjegji ai qetë dhe me një buzëqeshje të lehtë sikur donte të më thoshte se zotëronte një sekret tjetër të madh. Ta tregoj te hurdha vijoi ai, kur të zhvishemi.

 

 

Po ç’të hiqnim ne? Një këmishë e hollë basme dhe ca brekushe të holla basme sipër brekëvë të vogla me të cilat laheshim. Para se të futeshim në ujë Goni më zgjati shishen e uthullës.

 

—    Provoje më tha, gjithnjë duke qeshur.

 

E ngrita shishen dhe rrëkëlleva dy tre gllënka të mira. Uthulla ishte shumë e trashë sa desh u mbyta.

 

—    Avash, avash, se do mbytesh. Të thashë provoje jo mbaroje.

 

 

—    Po kjo është mjaltë o Goni, gati sa nuk ulëriva unë, me sytë e zgurdulluar nga kollitja e fortë.

 

 

 

—    Nuk është mjaltë por sherbet i trashë. Këtë na e bën gjithnjë nëna, sa herë shkojmë në mulli apo për dru. Kur të merr uria pi pak nga kjo dhe kalon. Por duhet të kësh edhe ujë më vehte, se duhet pirë pak pas kësaj.

 

Ja edhe një gjë tjetër që mësova sot nga kushëriri im i mirë.

 

       Kur u kthyem në mulli dielli kish nisur rrugën e tij në krahun tjetër të horizontit. Mullixhiu po bënte gati thasët e mbushur me miell dhe po i nxirrte në sheshin e vogël para hyrjes. Kishim ardhur fiks në kohë. Sa duket kusho im edhe në këtë drejtim kishte njohuri të mira, dinte të kronometronte saktë kohën. Goni vendosi kaxharranjtë në vendin e duhur në njërën anë të dy hajvanëve. Unë gjithë sy e veshë për të parë si do të shkonte procesi i mekanizuar i ngarkimit të barrës. Isha vërtetë i mrekulluar. Ai hu zevendësonte një njeri për të mbajtur barrën të mos anohej. Ndërkohë që ngarkoheshin barrët mullixhiu një burrë i rreshkur, kështu e quante xhaxhi Gimi, se vetem format e trupit hollak i dalloheshin, se tiparet e fytyrës zor ti dalloje, per shkak të miellit, sidomos mbi vetull e mbi mustaqet e trasha, e pyeti xhaxhi Gimin.

 

—    Ta mbush torbën?

 

 

—    Llaf e ke? Patjetër, ja ktheu xhaxhi dhe i zgjati atë torbën e bukur të qendisur me inicialet e emrit të tij.

 

Mua në fakt më kishte bërë përshtypje që kur u nisëm tek shihja që ai e palosi me shumë kujdes dhe e vuri në kokë të samarit, aty ku varte edhe torbën e bukës. Une kisha pyetur edhe Gonin mbrëmë në darkë. Po ai me tha se do ta mësoja këtu në mulli. Megjithatë nuk e pyeta sërish. Por tani fajësoja vehten që nuk e pyeta. Mullixhiu  i mësuar me këtë ritual, e mbushi torbën me miell nga thesi i fundit dhe i lidhi grykën. Sakaq hyri brenda në mulli. Trok-troku i mokrës vinte disi i mbytur. Unë vështroja sa xhaxhin e sa kushërinin tim. Goni e shihte habinë tim dhe buzëqeshi lehtë, si për të më qetësuar se do të ma shpjegonte rrugës. Në moment, mullixhiu ja behu në hyrje të mullirit me torbën e boshatisur dhe ja zgjati xhaxhi Gimit.

 

—    Tu shtoftë bereqeti e bëfsh hajër.

 

 

—    Të gjithë bashkë or Tafë, kështu quhej mullixhiu.

 

Unë vazhdoja të vrisja mendjen përse duhej ajo torbë, kur e zbrazi Tafa kaq shpejt. Do jetë ndonjë ritual i vjetër që e hedhin atë miell në rrjedhën e ujit për mbarësi apo si kurban për perënditë që të kujdeseshin për bereqetin. U bëmë gati dhe nisëm udhën e kthimit. Goni na dha edhe njëherë shishen e shërbetit.

 

—    Tani kemi malore e do lodhemi pak, sqaroi ai, sikur donte të thoshte se duhen ca energji.

 

Menjëherë nisi shpjegimin e torbës.

 

—    Janë dy torba që janë njësoj dhe janë me emrin e babës. Kështu e bëjnë pothuajse të gjithë ata që bluajnë në mulli. Ajo është ndihmë që gjithë ata që kanë mundësi u japin familjeve që janë pa krahë pune, janë të pamundur, apo kanë pak tokë të mirë dhe nuk ia dalin dot të sigurojnë bukën. Kjo është një traditë e vjetër e fshatit tonë dhe është trashëguar brez pas brezi. Kur vijmë në mulli marrim torbën që kemi lënë radhën e parë dhe lëmë të renë të mbushur plot me miell. Kjo torbë ka një masë rreth katër apo pesë kile dhe quhet e mjaftueshme si ndihmë.

 

Mua më magjepsi shpjegimi i Gonit. Ai është vërtetë një mësues i shkëlqyer, megjithëse pesë vjet më i vogël se unë. Doja ti hidhesha në qafë e ta falënderoja, për gjithçka…

 

        Ky ishte mësimi më i madh e më i bukur, që mora sot prej kushëririt tim Gonit. I hodha krahun në qafë dhe ashtu vijuam rrugën e mbetur. Vapa kishte ikur tok me diellin që kish nisur të strukej në folenë e tij.

 

©  Sali Frangu 

Blogu : Dars (Klos), Mat - Albania